Kronolojik yaşınız, biyolojik yaşınız ve epigenetik yaşınız farklı zaman çizelgelerinde olabilir.
Elbette hepimiz kaç yaşında olduğumuzu biliyoruz. Ancak doğduğumuz zamandan bu yana geçen yılların ölçüsü, yalnızca “kronolojik yaş” olarak adlandırılan yaşımızı ifade ediyor. Diğer taraftan epidemiyologlar, gerontologlar ve genetikçiler, sağlığımızı daha uzun süre nasıl koruyacağımızı daha iyi anlamak için “biyolojik yaşı” ve onu etkileyen çok çeşitli değişkenleri ve ayrıca hangi bireylerin hızlı yaşlanma açısından en fazla risk altında olduğunu inceliyorlar.
Sezgisel olarak, biyolojik yaşın fiziksel olarak kaç yaşında olduğunuzu ölçtüğünü tahmin edebilirsiniz. Bu bir kişinin vücudunun, hatta ayrı ayrı tüm organlarının aynı yaştaki diğer bireylerinki kadar sağlıklı olup olmadığını değerlendirmenin bir yolu olması açısından doğrudur. 30’lu yaşlarındaki bir bireyin biyolojik yaşının 50 olması, biyolojisinin kendisinden 20 yaş büyük birine daha çok benzediği anlamına gelir.
California San Diego Üniversitesi’nde epidemiyoloji profesörü olan Andrea La Croix, araştırmalarda “biyolojik yaş” teriminin nasıl ölçüldüğüne bağlı olarak biraz farklı anlamlara gelebileceğini söylüyor. Yürüme yeteneğini ölçebilir ve bir kişinin yaşıtlarına kıyasla ne kadar hızlı ve çevik veya yavaş ve hantal olduğunu görebilirsiniz. Veya vücutlarındaki iltihaplanma düzeylerinin yaşlarına göre beklendiği gibi olup olmadığı gibi çok daha ayrıntılı bir şeyi ölçebilirsiniz. Basitçe söylemek gerekirse, biyolojik yaş, insanların farklı sağlık ölçümlerine sahip diğerleriyle nasıl karşılaştırıldıklarını ölçmenin bir yolu, diyor La Croix.
Biyolojik yaştan bahsederken çoğu zaman araştırmacılar “epigenetik yaş”tan da söz edeceklerdir. Epigenetik, bireyin davranışlarına ve çevresine bağlı olarak genlerin nasıl açılıp kapandığının incelenmesidir. Altos Labs San Diego Bilim Enstitüsü Baş Araştırmacısı Steve Horvath, genomumuzun uzak tutmak istediğimiz belirli kısımları ve devam ettirmek istediğimiz bazı kısımları var, “ancak yaşlandıkça bu ayrımlar daha az belirgin hale geliyor” diyor. Horvath, Altos Laboratuarlarında bir biyogerontolog olarak, hangi genlerin aktif olup olmadığına bakmak ve bu verileri insan vücudundaki belirli organların ve dokuların yaşını oldukça doğru bir şekilde ölçmek için kullanmak için ilk epigenetik saati geliştirdi. Beklenenden daha yüksek bir biyolojik yaş, bir kişinin genlerinin, bilim adamlarının kronolojik yaşları için normal veya beklenen olarak kabul edeceğinden sapan bir şekilde etkinleştirildiği anlamına geliyor.
Biyolojik yaşı etkileyen faktörler nelerdir?
Biyolojik yaşlanmayı belirleyen değişkenler, daha genel olarak sağlığı etkileyen değişkenlerle örtüşmektedir. Kanınızdaki sigara, obezite ve iltihaplanma belirteçleri, biyolojik yaşınızı nedensel olarak artıran faktörlerdir. Horvath diyor ki; Daha erken menopoza giren kadınların biyolojik yaşı da daha yüksektir.
Emory Üniversitesi’nde doktor ve çevre sağlığı bilimcisi olan Jamaji Nwanaji-Enwerem, dikkate alınması gereken sosyal ve çevresel faktörlerin de olduğunu söylüyor. Hava kirleticilerine, metallere ve yaşam stres faktörlerine maruz kalmanın daha yüksek biyolojik yaşla nasıl ilişkili olduğunu analiz etti. 2021’de yapılan bir çalışmada, o ve ekibi, Kaliforniya’da olumsuz çocukluk deneyimleri (örneğin şiddet, taciz veya ihmal yaşamak gibi) yaşayan annelerin epigenetik yaşları biraz daha yüksek olan bebekler doğurma olasılığının daha yüksek olduğunu buldu. Haziran ayında yayınlanan ABD merkezli bir başka araştırma, yeşil alanlara daha fazla erişimi olan mahallelerde yaşayan insanların sınırlı erişime sahip olanlardan ortalama 2,5 yıl daha genç biyolojik yaşlara sahip olduğunu buldu. Araştırmacılar, ırk, cinsiyet ve sosyoekonomik duruma da baktıklarında daha fazla eşitsizlik buldular.
Nwanaji-Enwerem, biyolojik yaşla ilgili dikkate alınması gereken bir uyarı olduğunu belirtiyor. Nwanaji-Enwerem, “Birinin biyolojik yaşını değerlendirmek, baktığınız değişken ne olursa olsun, istatistiklerini not etmek ve bunları bir çan eğrisi üzerinde nüfusun geri kalanıyla karşılaştırmak anlamına geliyor. Ancak biyolojik yaşın sağlıkla tam olarak nasıl karşılaştırılacağını bilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var. 40 yaşında bir kişinin biyolojik yaşı 40 olan bir karaciğeri varsa, bu onun otomatik olarak sağlıklı olduğu anlamına mı geliyor? Kesin cevaplarımız yok.” diyor.
Ne olursa olsun, Nwanaji-Enwerem biyolojik yaşın araştırmacılar için yararlı bir ölçü olduğunu düşünüyor çünkü onlara bireylerin ve toplumların sağlığını etkileyen sayısız değişken için hızlı, nicel bir açıklama sağlıyor.
Biyolojik yaşı kontrol edebilir misiniz?
Biyolojik yaşlanma, sağlık ve ölüm oranını değerlendirmek için bir parametre ise, onu yavaşlatmanın bir yolu var mı? La Croix, “biyolojik yaşlanmayı yavaşlatmanın yöntemi her zaman duyduğumuz yöntemlerle hemen hemen aynı: dengeli beslenme, yeterli fiziksel aktivite, temiz hava ve su, düşük stres, güçlü sosyal destek sistemleri ve sağlık hizmetlerine erişim.” diyor.
Bununla birlikte uzmanlar, normal bireylerin günlük yaşamda biyolojik yaş hakkında düşünmeleri gerektiğini düşünmüyor. Horvath, çoğu insan için epigenetiği kendi başına test etmenin veya ölçmenin gerçekçi olmadığını ve yapabilseler bile, bunu tersine çevirecek bir hapımız veya başka bir kolay müdahalemiz olmadığını söylüyor. Spesifik diyetlerin ve maraton eğitiminin yaşlanan bir vücudu yıllarca yavaşlatabileceğine dair raporlar var, ancak gerçekte anatomik bir zaman makinemiz yok.
Bunu da okuyun: Biyolojik Yaş Nasıl Hesaplanır?
